We zijn vandaag met de derdejaars naar het Nederlands fotomuseum geweest. Daar hebben we uitleg gehad over auteursrecht en portretrecht.
Een paar nuttige dingen om te weten:
10 geboden voor auteursrecht op foto’s:1. Respecteer het auteursrecht op foto’s.
2. Vraag altijd toestemming aan de fotograaf als je een foto wilt gebruiken.
3. Vertrouw niet op de mededeling van anderen. Alleen de fotograaf kan toestemming geven voor gebruik van een foto.
4. Maak altijd duidelijke afspraken over het gebruik en de vergoeding.
5. Gebruik een foto alleen voor de afgesproken doeleinde.
6. Probeer altijd de maker van een foto te achterhalen. Gebruik een foto niet als je niet weet wie de maker is.
7. Vermeld altijd de naam van de fotograaf bij een foto.
8. Bewerk of verknip een foto niet zonder toestemming van de fotograaf.
9. Let op de rechten die anderen op de foto kunnen hebben. Vraag ook hen toestemming voor gebruik.
10. Geef de fotograaf altijd een bewijsexemplaar van de publicatie.
Welk werk wordt beschermd?- Alle werk wat met de zintuigen waarneembaar is: dus ook de geur van een parfum.
- Het werk moet oorspronkelijk zijn (= origineel).
Wat wordt niet beschermd?
- Ideeën en concepten die in het hoofd zitten (op concept beschreven op papier wel)
- Stijlen (bijvoorbeeld een bepaalde vormgeving)·
- Feitelijke weergaves zonder eigen inbreng = reproductie (bijvoorbeeld een foto van een schilderij)
Wanneer wordt het beschermd?
- Automatisch als de foto gemaakt wordt.
- Registratie is wel wenselijk (enveloppe ter registratie bij belastingdienst inleveren tegen kleine betaling).
- Tot 70 jaar na het overlijden (automatisch beheert door nabestaande/of onderbrengen in stichting)
Wanneer heb je GEEN recht op kopijrecht?
- Als het werk gemaakt is voor een baas in dienstverband (dit geldt ook voor stage lopen).
- Als het werk gepubliceerd is zonder naamsvermelding dan gaat het over naar degene die de publicatie verzorgd heeft. (bijvoorbeeld foto’s in een jaarverslag zonder naamsvermelding).
- Als degene onder wiens toezicht de foto gemaakt is verantwoordelijk is voor de creatieve input. (bijv. reclame bureau of art director).
- Samenwerken is delen van het auteursrecht. Hierover zelf afspraken maken. Een vaste verdeelsleutel bestaat niet.
Portretrecht
Het portretrecht is een beperking op het auteursrecht van de fotograaf. Het geeft geportretteerde personen het recht zich te verzetten tegen publicatie van hun portret.
Een portret is elke zichtbare weergave waarop iemand herkenbaar is afgebeeld, bijvoorbeeld op een foto, schilderij, tekening of in filmbeelden. Als er op een foto of film meerdere personen te zien zijn, heeft elk van hen het portretrecht.
Het verschil tussen portretrecht en auteursrecht: als een fotograaf iemand op de foto zet, komt het portretrecht toe aan de afgebeelde persoon en de auteursrechten aan de fotograaf.
Er zijn in de Nederlandse wetgeving enkele verschillen tussen het auteursrecht en het portretrecht:
- Het portretrecht is persoonlijk; het kan alleen worden uitgeoefend door de afgebeelde persoon (of diens nabestaanden).
- Het auteursrecht daarentegen, kan worden overgedaan aan een ander, bijvoorbeeld aan een uitgever of platenmaatschappij.
- Het portretrecht geldt tot 10 jaar na het overlijden van de afgebeelde persoon.
- Het auteursrecht over het algemeen tot 70 jaar na het overlijden van de auteur.
Er wordt onderscheid gemaakt tussen de volgende situaties:
A. Het portret is gemaakt in opdracht van de afgebeelde persoon. Bijvoorbeeld in een trouwreportage. Hiertoe wordt ook gerekend de situatie waarin de opdracht is gegeven namens of ten behoeve van de geportretteerde persoon, bijvoorbeeld als een bedrijf opdracht geeft om een portret van de directieleden te maken.
Het portret is niet in opdracht van (of ten behoeve van) de afgebeelde persoon gemaakt. Dit is gewoonlijk het geval bij het werk van persfotografen, modefotografen en hobbyisten en bij 'toevallig' gemaakte afbeeldingen, bijvoorbeeld in het openbaar gemaakte foto's.
B. Portretten die niet in opdracht zijn gemaakt
Als de afbeelding niet in opdracht van of ten behoeve van de afgebeelde persoon is gemaakt, is het portretrecht beperkt. De afgebeelde persoon kan zich dan alleen maar verzetten tegen publicatie (openbaarmaking), voor zover die persoon een redelijk belang heeft om zich daartegen te verzetten. Er is geen grond om het maken van de foto zelf te verbieden.
Volgens de Auteurswet 1912:
Is een portret vervaardigd zonder daartoe strekkende opdracht, den maker door of vanwege den geportretteerde, of te diens behoeve, gegeven, dan is openbaarmaking daarvan door dengene, wien het auteursrecht daarop toekomt, niet geoorloofd, voor zoover een redelijk belang van den geportretteerde of, na zijn overlijden, van een zijner nabestaanden zich tegen de openbaarmaking verzet.
Als de afgebeelde persoon de publicatie van het portret wil verbieden, zal de rechter een belangenafweging maken. De rechter zal daarbij zo nodig ook rekening houden met de vrijheid van meningsuiting en de persvrijheid.
De volgende omstandigheden kunnen een redelijk belang vormen voor iemand om zich tegen publicatie te verzetten:
- privacyoverwegingen. Een dader of slachtoffer van een misdrijf die niet in een krant of encyclopedie wil worden afgebeeld kan zich hierop beroepen. Een politicus, bekend zakenman, topsporter of ander algemeen bekend persoon, kan zich hier niet zo gemakkelijk op beroepen.
- Commerciële belangen – een bekende sporter of popster kan zijn foto willen gebruiken om geld te verdienen door middel van merchandising.
- De afgebeelde persoon wordt in de afbeelding voor schut gezet of belachelijk gemaakt. Bepalend is daarbij niet de bedoeling van de maker, maar of het zo opgevat kan worden; of iemand zich door de foto in zijn eer aangetast kan voelen.
- De wijze van afbeelden is schadelijk voor het imago van de persoon.
- De afbeelding wordt gebruikt om reclame of propaganda te maken voor iets waar de afgebeelde persoon niet achter staat.
- De wet bevat een uitzondering voor opsporingsberichten en dergelijke van justitie, ten behoeve van de openbare
Portretten die in opdracht zijn gemaakt
Als een portret in opdracht is gemaakt, brengt het portretrecht een inperking van de rechten van maker met zich mee. Wie bijvoorbeeld een foto van een zeldzame vlinder maakt, kan, als houder van de auteursrechten, zelf bepalen hoe vaak en waar die foto vermenigvuldigd of gepubliceerd mag worden. Wie als fotograaf of filmer een opdracht aanneemt om iemands portret te maken, heeft geen zeggenschap meer over het vermenigvuldigen of publiceren van het portret. Als hij de afbeelding openbaar wil maken, heeft hij toestemming van de geportretteerde nodig (ook al heeft hij het auteursrecht). De afgebeelde persoon of diens nabestaanden mogen het portret vermenigvuldigen en openbaar maken zonder toestemming van de maker. De maker heeft er bij publicatie van het portret wel recht op dat zijn naam niet weggelaten wordt. Het tentoonstellen van foto's en het publiceren op Internet is ook een vorm van openbaar maken (artikel 19 en 20).In de filmindustrie wordt vaak gebruik gemaakt van een quitclaim, hierin doet men afstand van alle hierboven genoemde rechten.
Sancties
Het illegaal openbaar tentoonstellen of op andere wijze openbaar maken van een portret is een overtreding, die kan worden bestraft met een geldboete van de vierde categorie. (artikel 35)
Bij inbreuk op het portretrecht kan iemand de illegale kopieën opeisen of ze laten vernietigen en de onrechtmatig verkregen winst opeisen. Het opeisen van de illegale kopieën kan overigens alleen als de bezitter zelf schuldig is aan de schending van het portretrecht of als de bezitter handelaar is in soortgelijke artikelen. Los daarvan kan iemand vergoeding van de geleden schade eisen.
De auteurswet
Artikel 19
1. Als inbreuk op het auteursrecht op een portret wordt niet beschouwd de verveelvoudiging daarvan door, of ten behoeve van, den geportretteerde of, na diens overlijden, zijne nabestaanden.
2. Bevat eene zelfde afbeelding het portret van twee of meer personen, dan staat die verveelvoudiging aan ieder hunner ten aanzien van andere portretten dan zijn eigen slechts vrij met toestemming van die andere personen of, gedurende tien jaren na hun overlijden, van hunne nabestaanden.
3. Ten aanzien van een fotografisch portret wordt mede niet als inbreuk op het auteursrecht beschouwd het openbaar maken daarvan in een nieuwsblad of tijdschrift door of met toestemming van een der personen, in het eerste lid genoemd, mits daarbij de naam des makers, voor zoover deze op of bij het portret is aangeduid, vermeld wordt.
4. Dit artikel is slechts van toepassing ten aanzien van portretten, welke vervaardigd zijn ingevolge eene opdracht, door of vanwege de geportretteerde personen, of te hunnen behoeve aan den maker gegeven.
Artikel 20
1. Tenzij anders is overeengekomen is degene, wien het auteursrecht op een portret toekomt, niet bevoegd dit openbaar te maken zonder toestemming van den geportretteerde of, gedurende tien jaren na diens overlijden, van diens nabestaanden.
2. Bevat eene zelfde afbeelding het portret van twee of meer personen, dan is ten aanzien van de gansche afbeelding de toestemming vereischt van alle geportretteerden of, gedurende tien jaren na hun overlijden, van hunne nabestaanden.
3. Het laatste lid van het voorgaande artikel is van toepassing.
Artikel 21
Is een portret vervaardigd zonder daartoe strekkende opdracht, den maker door of vanwege den geportretteerde, of te diens behoeve, gegeven, dan is openbaarmaking daarvan door dengene, wien het auteursrecht daarop toekomt, niet geoorloofd, voor zoover een redelijk belang van den geportretteerde of, na zijn overlijden, van een zijner nabestaanden zich tegen de openbaarmaking verzet.
Artikel 22
1. In het belang van de openbare veiligheid alsmede ter opsporing van strafbare feiten mogen afbeeldingen van welke aard ook door of vanwege de justitie worden verveelvoudigd of openbaar gemaakt.
2. Als inbreuk op het auteursrecht op een werk van letterkunde of wetenschap wordt niet beschouwd het overnemen ervan ten behoeve van de openbare veiligheid of om het goede verloop van een bestuurlijke, parlementaire of gerechtelijke procedure of de berichtgeving daarover te waarborgen.
Fotografenfederatie
Overkoepelende organisatie van Nederlandse fotografen vakbonden die o.a. gebruiksaanwijzingen hebben die door ALLE Nederlandse fotografen gebruikt kunnen worden om auteursrecht te beschermen. (veilig te stellen, richting klant de positie van jou als fotograaf veilig stellen). De site: http://www.fotografenfederatie.nl/
Stichting Burafo:Alle leden van de aangesloten vakbonden (fotografenfederatie) hebben recht op de juridische hulpverlening die Burafo biedt. De aansluiting voor de sectie Rechtshulp staat ook open voor fotografen die niet lid zijn van een fotovereniging. Fotografen die zijn aangesloten bij de Sectie Rechtshulp kunnen bij ons terecht voor advies en juridische hulp bij inbreuk op hun auteursrecht. Bijvoorbeeld in geval van publiceren zonder toestemming, geen naamsvermelding of het verminkt publiceren van een foto. Lidmaatschap kan via een vakvereniging of rechtreeks (62 euro per jaar). De site:
http://www.burafo.nl/Stichting FotoAnoniemAls u een foto wilt openbaar maken, dan heeft u daarvoor de toestemming van de rechthebbende fotograaf nodig. Kunt u de naam- en adresgegevens van de fotograaf niet traceren? Dan kan Stichting FotoAnoniem u van dienst zijn. In ruil voor een billijke vergoeding verlenen wij u een vrijwaring, zodat u de foto toch kunt publiceren. Ook nemen wij de verplichting op ons om de fotograaf voor u te zoeken. En mocht de fotograaf u aanspreken op de publicatie, dan kunt u hem naar onze stichting doorverwijzen.
Een boek over auteursrecht voor fotografen: "buiten beeld": ISBN 978-90-72216-88-5
Op het blog van GLR- visualiseren staat ook een en ander te lezen:
http://glr-vis.blogspot.com/2009/05/als-klanten-zo-beginnen.html
